Od sztuki szalonych poprzez Art Brut, Art hors-Les-Normes i Oustsiders Art do dziś. Subiektywny przegląd wydarzeń, ludzi, sytuacji i zjawisk związanych z twórczością osobną, samorodną i kontrkulturową.

WIEK XXI

2023

  • 2023 | 3 listopada – wernisaż wystawy POKAZ MODY Ireny Bilkowskiej z kolekcji Art Brut AK Andrzeja Kwasiborskiego w Domu Darmstadt w Płocku
  • 2023 | 28-29 października | II MIĘDZYNARODOWY PRZEGLĄD FILMÓW O SZTUCE OUTSIDERÓW zorganizowany przez Towarzystwo Psychiatrii i Sztuki im. dr A. Kowala w Centrum Sztuki Współczesnej SOLVAY w Krakowie

19 października – „PŘÍSTAVY NEKLIDU. ART BRUT V POLSKU” – wystawa polskiego art brut w Muzeum Umění Olomouc (Muzeum Sztuki w Ołomuńcu). Prezentacja prac prace ze zbiorów prywatnych i publicznych z Polski i z Czech, m.in. z kolekcji Leszka Macaka (Kraków), Śląskiego Muzeum w Katowicach, Fundacji Lue Lu / Brut Now (Poznań) i kolekcji Art Brut AK (Płock). Kuratorkami wystawy są: Šarka Belšiková i Anežka Šimková. Wystawa będzie czynna do 25 lutego 2024.

sierpień – Wystawa dzieł art brut z kolekcji Muzeum Śląskiego w Katowicach i Andrzeja Kwasiborskiego w Galerii Česká spořitelna w Brnie. Atelier KreAt / Kunštát PRO FUTURO o.p.s.

12-13 maja – Festiwal du Film d’Art Singulier w l’Artistique – centrum sztuki i kultury w Nicei. Organizatorem festiwalu od 26 lat jest Stowarzyszenie „Hors-Champ”, głównie w osobie Pierre-Jean’a Wurtza. Na festiwalu został pokazany film z cyklu INNI, poświęcony Wacławowi Rędzińskiemu z Nowej Białej.
styczeń – sierpień | Halle Saint Pierre w Paryżu świętuje 40 lat Muzeum La Fabuloserie z Dicy

czerwiec 2023 – styczeń 2024 – wystawa Pierwiastek żeński. Artystki nieprofesjonalne ze zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach. Kuratorka: Sonia Wilk

maj – wystawa w galerii ART BRUT PRAHA w Pradze prezentuje próbki twórczości dwóch artystów, Czecha Jaroslava Diviša i Polaka Michała Walczyka. Kurator: Pavel Konečný

2022

2021
21 stycznia 2021, w wieku 84 lat, zmarł malarz z Katowic, Erwin Sówka.
Bruno Decharme, francuski kolekcjoner, przekazał ponad 900 prac 250 artystów art brut do kolekcji Muzeum Centre Pompidou w Paryżu. Wśród polskich artystów reprezentowanych w kolekcji są Kazimierz Cycoń, Edmund Monsiel i inni.

2020

18 grudnia 2020, w wieku 65 lat, zmarł twórca Art Brut z Ciechanowa – Henryk Kondratowicz.

śmierć Ryszarda Koska – malarza, muzyka z Płocka. Zmarł 24 grudnia 2020 roku, w swoim mieszkaniu. Miał 63 lata.

2019 | 6 czerwca – śmierć Genowefy Magiery – twórczyni art brut z Wielkiej Nieszawki. Zmarła w wieku 98 lat.

2018 | ukazuje się ART BRUT. RÓŻNORODNIE – album wydany przez Wydział Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, pod red. Joanny Daszkiewicz i Soni Rammer. 300-stronicowa praca zawiera teksty: Alaina Bouillet, Zbigniewa Chlewińskiego, Terezie Zemánkovej, Pavela Konečný’ego i Andrzeja Kwasiborskiego oraz reprodukcje prac twórców art brut z Polski

2017 – 2018 – „Niesforni kolekcjonerzy, sztuka bez norm i bez granic / Collectionneurs turbulents. Art hors-les-normes sans frontières” – fracusko-polska wystawa połączonych kolekcji Alaina Bourbonnais i Andrzeja Kwasiborskiego w La Fabuloserie w Dicy.

2017 | Arthur Borgnis realizuje film dokumentalny o art brut, pt. “Eternity has no door of escape”.
Wystawa Genowefy Magiery w La Fabuloserie-Dicy, Paryż.

2016 | W listopadzie ukazuje się książka pt. „Collectionner l’art brut: Correspondance“. To opracowane i opatrzone komentarzem przez Déborah Couette listy Alaina Bourbonnais do Jeana Dubuffet i Jeana Dubuffet do Alaina Bourbonnais stanowice zapis ich wzajemnej fascynacji i najbardziej intensywnej współpracy. To również dokładny opis działań Bourbonnais inspirowanych kolekcją Art Brut i poszukiwania własnej drogi, która doprowadziła do powstania Muzeum La Fabuloserie w Dicy. Książka zawiera 480 stron i waży 2 kg. Déborah Couette – kuratorka wystaw i historyczka sztuki po paryskiej Sorbonnie, przez kilka lat wspierała działania La Fabuloserie, a obecnie jest archiwistką w La Fondation Dubuffet w Paryżu.

2016 | ukazuje się „Almanach de l’Art Brut, Jean Dubuffet” pod red. Sarah’y Lombardi i Baptiste Brun, wydany przez Collection de l’Art Brut. Zawiera 792 strony, 387 ilustracji kolorowych i czarno-białych w twardej oprawie. Wydawnictwo ukazuje się w 40. rocznicę powstania Collection de l’Art Brut. To faksymile legendarnego manuskryptu współredagowanego przez Jeana Dubuffeta, wzbogacone o przedmowę, esej krytyczny, posłowie i noty biograficzne dotyczące autorów i redaktorów oryginalnego rękopisu. Należą do nich czołowe postacie paryskiej sceny literackiej i artystycznej, takie jak André Breton, Benjamin Péret, Michel Tapié i Jean Paulhan, a także szwajcarscy etnolodzy i psychiatrzy, tacy jak Eugène Pittard, Charles Ladame i Walter Morgenthaler. W wydawnictwie zebrano prace ponad czterdziestu autorów, z których niektórzy byli nieznani lub niedoceniani w czasie początkowego projektu: Aloïse Corbaz, Gastona Chaissaca, Henriego Salingardesa, Scottiego Wilsona i Adolfa Wölfliego. Książce towarzyszy zeszyt ikonograficzny zawierający ponad 80 czarno-białych fotografii dzieła użytych do zilustrowania oryginalnych tekstów, a także bibliografię i indeks.

  • 2016 – Po co wojny są na świecie – wystawa w MSN w Warszawie, gdzie gdzie obok artystów współczesnych pokazani zostali twórcy brut (Henel, Wnęk, Kwasek, Matysiak, Grygny).
  • 2016 – Szara Strefa Sztuki. Polscy twórcy art brut w Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, głównie z kolekcji prywatnych Andrzeja Kwasiborskiego i Leszka Macaka oraz PME. Wystawę sprowokował francuski twórca, polskiego pochodzenia – Adam Nidzgorski pisząc list do MKiDN. Kuratorką wystawy była Grażyny Borowik.

2015 | Trzecia edycja pokazu filmowego Art Brut Film Olomouc w Muzeum Sztuki w Ołomuńcu, zorganizowanego we współpracy z Pavlem Konečnym, poświęcona była polskiemu art brutowi (wybór 6 filmów krótkometrażowych z festiwalu AUT w Poznaniu 2013): Z ptakami fruwał (Ryszard Kosek), reż. Tadeusz Bystram, 2003; Astronauta (Konrad Kwaska), reż. Władysław Jurków, 2004/2005; Zarówno Bindas, jak i Picasso (Robert Bindas), reż. Władysław Jurków, 2004/2005; Oswajanie świata (Adam Dembiński, Halina Dylewska, Włodzimierz Rosłon, Konrad Kwasek, Stanisław Zagajewski, Henryk Źarski), reż. Władysław Jurków, 2006; Tadeusz Andrzejewski: po prostu Art Brut, scenariusz i reżyseria: Ewa Toboła, Bartosz Toboła; Tadeusz Głowala, reż. Ireneusz Bukowski, 2013.

2014 | sierpień – śmierć Caroline Bourbonnais, żony Alaina Bourbonnais, która od 1988 roku prowadziła, założone przez z niego, Muzeum Art Hors-Les-Normes La Fabuloserie w Dicy.

  • 2014 | 1 sierpnia – w wieku 71 lat umiera Adam Dembiński – twórca Art Brut z Brwilna k. Płocka
  • 2014 | styczeń – wystawa z kolekcji AK w Auxerre zorganizowana przez Eugenie Jan w ramach współpracy z miastem partnerskim. Andrzej Kwasiborski spotyka Caroline Boubronnais w La Fabuloserie w Dicy. Andrzej Kwasiborski spotyka Caroline Boubronnais, Sophie Bourbonnais i Marka Młodeckiego w La Fabuloserie w Dicy. To spotkanie zaowocuje wieloletnią przyjaźnią. Kilka tygodni po tej wizycie postają plany, co do wspólnej wystawy. Wystawa zostanie otworzona w maju 2017 roku.

2013

2013 – Une hostie dans une bouteille / Hostia w butelce – belgijska wystawa polskiego Art Brut, zrealizowana przez Art et Marges Musée i Galerię TAK z Poznania. Była okazją do pokazania publiczności prac: Cyconia, Chęckiej, Dembińskiego, Dylewskiej, Głowali, Koska, Monsiela, Matysiak, Stręka, Sutora, Zagajewskiego i Żarskiego z kilku muzeów, galerii i dps-ów w Polsce oraz od polskich kolekcjonerów (m.in. od Andrzeja Kwasiborskiego).

  • 2013 – I Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych o Twórcach Samorodnych AUTfestiwal 2013 w Poznaniu, zorganizowany przy wsparciu Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu, z udziałem P.J. Wurtza (Association „Hors-Champ” Francja) i prof. Alain Bouillet (Francja), Soni Wilk (Muzeum Śląskie).
    Pokaz filmów:

Astornauta (o Konradzie Kwasku), reż. Władysław Jurkow (2004/2005)
Bindas i Picasso (o Robercie Bindasie), reż. Władysław Jurkow (2004/2005)
Dziesięć razy Dubuffet, reż.Franciszek Kuduk (1994)
Świat według Sutora, reż. Krzysztof Juśkiewicz (1986)
Z ptakami fruwał, reż. Tadeusz Bystram (2003)

A coup de Fusils! – André Robillard, reż.Henri-François Imbert (Francja)
Diamants bruts du Japon – Takanori Herai, reż. Philippe Lespinasse et Andress Alvarez (Francja)
Emile Ratier, real. Alain Bourbonnais (Francja)
I graffiti della Mente – Fernando Nannetti, reż. Pier Nello Manoni (Włochy)
Pya Hug, real. Mario del Curto et Alex Mayenfisch (Szwajcaria)
La valise de Lobanov, real. Dominique de Miscault et Vladimir Gavrilov (Rosja)
L’autel de l’aube de NI-TANJUNG, reż. George Breguet et Julien Magin (Bali)
Sacrées bouteilles – Mohsen Lihidheb, reż. Fitouri Belhiba (Tunezja)
Les reliquaires acérés de Marc Moret, reż. Philippe Lespinasse (Szwajcaria)
Henriette Zéphir, une femme sous influence, reż. Mario Del Curto et Bastien Genoux (Francja)

  • 2013.11 – Tadeusz Głowala, reż. Ireneusz Bukowski (Polska 2013) – PREMIERA!

2013 | kwiecień czerwiec – wystawa Inne spojrzenie/ Art brut w Polsce, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku. Kurator: Adam Zapora.

2013 czerwiec | Od art brut do art naïf – wernisaż z Kolekcji AK w Domu Darmstadt w Płocku, która zapoczątkował coroczne wystawy prac i prezentacje twórców z kolekcji Andrzeja Kwasiborskiego: Zwierzyniec – wystawa prac Genowefy Magiery (2016 wrzesień), Henryk Kondratowicz ratuje świat (2017 grudzień), Magia Kobiety Wiara – wystawa prac Piotra Jana Bedyńskiego (2018 wrzesień), Dykta – wystawa prac Ryszarda Koska (2019 wrzesień), Bez powrotu – wystawa prac Adama Dembińskiego (2020 wrzesień), K2 – wystawa czeskiej i polskiej sztuki brut ze zbiorów Pavla Konečnego i Andrzeja Kwasiborskiego (2021 październik), Ładnie – wystawa prac Henryka Żarskiego (2022 październik), Pokaz mody – wystawa prac Ireny Bilkowskiej i kostiumów inspirowanych jej grafikami, wykonanych przez Dorotę Długosz (listopad 2023)

2012

W 2012 roku zaczyna działać Patrimoines irréguliers de France (PiF) – kolektyw badawczy i eksplorujący. Podróżują i dokumentują ludzi i miejsca, w których tworzą swoje „idealne pałace”, wizjonerskie projekty czy surrealistyczne ogrody, wszystko co powstaje na marginesie, w kontrze do dominujących konwencji i kodów kulturowych, bez ograniczeń poszczególnych dyscyplin, w wyniku ich własnych poszukiwań i doświadczeń. W kręgu ich zainteresowań są głównie obiekty i instalacje przestrzenne, budowle, ogrody. Mają swój własny kanał na yt. Liderką kolektywu jest Roberta Trapani – historyczka sztuki.

2012 | Wystawa Adolf Wölfli. Stwórca Wszechświata w Galerii Stołecznego Miasta Pragi w Domu U kamenného Zvon – projekt stowarzyszenia obywatelskiego ABCD we współpracy z Fundacją Adolfa Wölfliego w Bernie.

2012 | pierwszy rok międzynarodowego festiwalu Art brut Film Ołomuniec w Muzeum Sztuki w Ołomuńcu. Profesjonalne przygotowanie projektów: Pavel Konečný

2011 | W czasopiśmie „Konteksty – Polska Sztuka Ludowa“ nr 1(292) ukazuje się artykuł prof. Alaina Bouillet pt. „Co to jest art brut?“, gdzie cytuje fragmenty definicji Art Brut stworzonej przez Jeana Dubuffet’a, szczegółowo opisuje w nim czym różni się od art naif czy sztuki ludowej lub psychopatologicznej.

2010 – otwarcie pierwszej publicznej Kolekcji Art Brut we Francji w LAM, czyli Lille Métropole Musée d’art moderne, d’art contemporain et d’art brut (Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Współczesnej i Art Brut) w Villeneuve d’Ascq k. Lille (Francja).

2010 – premiera filmu-eseju o Art Brut pt. Rouge ciel w reż. Bruno Decharme’a (System B, Francja , 2010, 93 min.). Film to efekt dziesięciu lat pracy, spotkań i odkryć właściciela kolekcji abcd. Jest hołdem dla wyjątkowych twórców, takich jak Henry Darger, Zdenek Kosek, Aleksandra Lobanov, Kunizo Matsumoto i George Widener.

2010 – powstaje CrAB – Kolektyw Wspólnej Refleksji na temat Art Brut – w galerii Christiana Bersta w Paryżu.

  • 2010 | 25 grudnia zmarł w wieku 80 lat Roman Rutkowski (twórca z DPS Brwilno)
  • 2009 – konferencja „Co to jest sztuka brut?” w Galerii Oto ja w Płocku z udziałem: Alaina Bouillet, Aleksandra Jackowskiego i Adama Nidzgorskiego
  • 2006 | w Płocku powstaje Stowarzyszenie Edukacyjno-Artystyczne Oto Ja
  • 2003 | 23 grudnia zmarła, w wieku 67 lat, Halina Dylewska
  • 2001 | 13 lutego, w wieku 63 lat, zmarła twórczyni art brut z Płocka Barbara Chęcka. Urodziła się 18 sierpnia 1938 roku w Płocku.

WIEK XX

1997 – darowizna stowarzyszenia Aracine na rzecz Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Villeneuve d’Ascq (Lille, FRANCJA).

1995 – wystawa w Halle Saint-Pierre zatytułowana Art Brut i spółka. Ukryte oblicze sztuki współczesnej. Otwarcie American Visionary Art Museum w Baltimore.

  • 1995 – ukazuje się Sztuka zwana Naiwną Aleksandra Jackowskiego – antropologa kultury, badacza, znawcy sztuki ludowej, naiwnej i brut, założyciel i wieloletni redaktor pisma „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”. To dzieło życia, podsumowujące 40-letnią działalność badacza, w którym zebrał prace ponad 90 twórców (nie tylko brut), m.in. Edmunda Monsiela, Nikifora, Wojciecha Oleksego, Tomasza Sitkowskiego, Marii Wnęk czy Stanisława Zagajewskiego.
  • 1994 – Wielka scena albo Pieśń o śmiertelniku w Muzeum Mazowieckim w Płocku, pierwsza indywidualna wystawa malarstwa Ryszarda Koska

1994 – otwarcie Zwolle Museum voor Naďve Kunst en Outsider Art, Stadshof w Holandii.

1993 – wystawa Henry’ego Dargera w Lozannie (dar Lernera) w kolekcji Art Brut. Pierwsze Targi Outsider Art Nowym Jorku.

  • 1993 – Przerażenie i ukojenie – w kręgu ekspresji psychopatologii – wystawa zorganizowana przez Biuro Wystaw Artystycznych w Płocku, prezentowana również w Radomiu

1990 – w Bègles powstaje Site de la création franche. Wystawa w Nowym Yorku Portrety z zewnątrz w Parsons School of Design Gallery

1989 – John Maizels tworzy magazyn RawVision

1988 – wystawa Augustina Lesage’a w Muzeum Sztuk Pięknych w Arras i Muzeum Etnograficznym w Bethune. Wystawa Chaissaca i Dubuffet w Paryżu, w Centrum Pompidou.

1988 – śmierć Alaina Bourbonnais – architekta, artysty i kolekcjonera, założyciela Atelier Jacob w Paryżu i muzeum La Fabuloserie w Dicy

1986 – Fundacja Peggy Guggenheim w Wenecji przedstawia wystawę Jean Dubuffet i art brut. Otwarcie w Brukseli Centrum Badań i Upowszechniania Art en Marge. Wystawa Les Indomptés de l’art / Nieokiezłanni w sztuce w Palais Granvelle w Besancon.

1985 – śmierć Jeana Dubuffeta – malarza, rzeźbiarza i kolekcjonera, twórcy nazwy i kolekcji Art Brut. Umiera 12 maja, w wieku 84 lat.

1984 – udostępnienie publiczności kolekcji stowarzyszenia Aracine w Neuilly-sur-Marne.

  • 1984 – w Muzeum Śląskim w Katowicach powstaje Dział Plastyki Nieprofesjonalnej. Zbiory obejmują prace twórców sztuki ludowej, naiwnej, Art Singulier i od niedawna Art Brut (Nikifor, Zagajewski, Dembiński i Monsiel), a raczej outsider art, bo ku tej nazwie skłania się bardziej jego kierownik Sonia Wilk

1983 – otwarcie przez Caroline i Alaina Bourbonnais Muzeum Hors-Les-Normes la Fabuloserie w Dicy.

Od 1982 Jean Dubuffet określa swoją nową kolekcje jako Neuve Invention / Nowe Odkrycia.

1981 – Monika Kinley i Victor Musgrave tworzą Archiwum Outsiderów /The Outsider Archiwum.

Miasto Chartres nabyło dom Raymonda Isidore’a zwanego Picassiette.

1979 – wystawa Oustsiders w Hayward Gallery w Londynie

1978 – otwarcie wystawy Les singuliers de l’Art: des inspirés aux habitants paysagistes / Twórcy osobni w sztuce: inspiracje mieszkańcami własnego krajobrazu w Muzeum Sztuki Nowoczesnej Miasta Paryża. Wystawa odbiła się szerokim echem. Była zorganizowana przez Suzanne Pagé (ówczesna kurator l’ARC2), we współpracy z Alainem Bourbonnais, Michelem Ragonem (pisarz, historyk, krytyk sztuki i architektury, przyjaciel rodziny Bourbonnais) i Michelem Thévozem (pisarz, historyk, filozof, do 2001 pierwszy kurator Kolekcji Art Brut w Lozannie). Integralną częścią tej wystawy były instalacje Bernarda Lassusa.

1977 – wznowiono broszury Art Brut.

1976 – otwarcie Kolekcji Art Brut w Lozannie, której kuratorem zostaje Michel Thévoz. Harald Szeemann organizuje retrospektywę Adolfa Wölfliego w Kunst Museum w Bernie.

1975 – Michel Thévoz wydaje książkę Art Brut (wydawnictwo Skira). Wystawa Wizjonerzy i naiwni w Centrum Sztuki Walkera w Minneapolis.

1973 – wystawa Gastona Chaissaca w Narodowym Muzeum Sztuki Nowoczesnej Miasta Paryża. Publikacja wszystkich broszur pt. Art Brut, które kończą się na nr 9

1973 – w Paryżu powstaje Atelier Jacob – galeria założona przez Alaina Bourbonnais

1972 – Roger publikuje książkę Outsider Art w Londynie. Wystawa „Prymitywi XX wieku” w domu kultury w Rennes. Documenta 5 w Kassel poświęca jeden dział sztuce „chorych psychicznie”. Gilles Deleuze i Felix Guattari publikują „Anty-Edypa”.

1971 – Jean Dubuffet przekazuje kolekcje Towarzystwa Art Brut miastu Lozanna w Szwajcarii.

1969 – Andre Malraux – jako minister kultury – uznaje Palais Idéal /Pałac Doskonały listonosza Ferndynada Chevala za dziedzictwo narodowe Francji i obejmuje go opieką państwa.

1967 – wystawa Art Brut w Muzeum Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu. 700 prac 75 autorów z kolekcji Towarzystwa Art Brut są prezentowane po raz pierwszy większej publiczności.

1965 – ostatnie wydanie Surrealizmu i Malarstwa Andre Bretona, zawierające m.in. notkę o Crepinię. Narodziny obecnej antypsychiatrii. W tym samym czasie, chemioterapia zostaje uznana jako metoda leczenia ostrych ataków „chorób psychicznych”.

  • 1965 – Inni. Od Nikifora do Głowackiej – wystawa w warszawskiej ZACHĘCIE zorganizowana przez Aleksandra Jackowskiego i Pracownię Badań Sztuki Nieprofesjonalnej Instytutu PAN Centralne Biuro Wystaw Artystycznych

1964 – wydanie pierwszego zeszytu pt. Art Brut pod redakcją J. Dubuffeta. Michel Foucault publikuje, w przeglądzie La table rond – „Szaleństwo, brak dzieł”. Wystawa Prymitywiści dzisiaj w galerii Charpentier w Paryżu,

  • 1963-1964 – wystawa prac Edmunda Monsiela w Krakowie i w Warszawie. W popularyzacji twórczości tego artysty istotną rolę odegrał psychiatra Jan Mitarski, podobnie jak dr Walter Morgenthaler w odkryciu Adolfa Wölfliego. Mitarski pisał, że Monsiel „jest rzadkim przykładem wyzwolenia przez chorobę talentu i inspiracji twórczej, a forma i treść jego rysunków są w wielkiej mierze związane z jego patologicznym widzeniem świata.”[6]. Przyznawał, że jego praca artystyczna miała inne znaczenie niż dla świadomego artysty.

1962 – wystawa prac z kolekcji Dubuffet w Nowym Jorku i galerii Cordier i Ekström. Odrodzenie Towarzystwa Art Brut, które na siedzibę obiera dom przy Rue de Sevres 137 w Paryżu. Gilles Ehrmann publikuje Les inspirés et leurs demeures / Inspiracje i ich źródła ze wstępem A. Bretona.

1961 – Michel Foucault wykłada swoją tezę „Szaleństwo i Obłęd. Historia szaleństwa w ujęciu klasycznym”

1960 – narodzenia tzw. antypsychiatrii. Jej idea rozwija się przede wszystkim w Anglii za sprawą psychiatrów: Davida Coopera, Aarona Estersona i Ronalda Lainga.

1959 – Profesor Volmat pomaga założyć Międzynarodowe Towarzystwo Psychopatologii i Ekspresji Twórczej i zostaje jej prezesem

1958 – wystawa zbiorów Muzeum Sztuki Psychopatologicznej w Muzeum Sztuk Pięknych w Besancon

  • 1957 – Andrzej Banach publikuje „Nikifora, mistrza z Krynicy”, zaczynają się pierwsze zagraniczne wystawy Nikifora, m.in. w galerii Diny Vierny w Paryżu, a także w innych miastach europejskich, tj. Amsterdam, Bruksela, Liege, Haifa, Wiedeń, Baden-Baden, Frankfurt nad Menem, Hanower

1957 – w Hotel de Ville w Paryżu odbywa się wystawa prac „chorych psychicznie”. Galeria Sztuk Pięknych w Bordeaux prezentuje wystawę Goya i fantasmagorie.

1954 – promocja książki Roberta Volmata Sztuka psychopatologiczna, w której autor opisuje, m.in. związki pomiędzy sztuką współczesną a dziełami „chorych psychicznie”.

1951 – André Breton zrezygnował z członkostwa w Towarzystwie Art Brut, które w tym samym roku zostaje rozwiązane. Jean Dubuffet powierza kolekcje malarzowi Alfonsowi Ossorio, który przechowuje ją w swej posiadłości w East Hampton, niedaleko Nowego Jorku.

1950 – Międzynarodowa Wystawa Sztuki Psychopatologicznej w Szpitalu Sainte-Anne przy okazji I Światowego Kongresu Psychiatrii. Pokazano 2000 prac.

  • 1949 – pierwsza indywidualna wystawa Epifaniusza Drowniaka zwanego Nikiforem, a poeta K.I. Gałczyński poświęca mu całostronicowy artykuł z kolorowymi reprodukcjami w „Przekroju”

1949 – L’art brut préféré aux arts culturels – pierwsza wystawa kolekcji Towarzystwa Art Brut. Jean Dubuffet „domyka” definicje Art Brut.

1948 – założenie Towarzystwa Art Brut: Jean Dubuffet, André Breton, Jean Paulhan, Raton Charles Henri-Pierre Roche, Michel Tapie i Slavko Kopac. Andre Breton publikuje w „Plejadzie” tekst Sztuka szalony, kwestie kluczowe. Powstaje grupa CoBRA.

1947 – wystawa Baya w Galerii Maeght. Otwarcie Foyer Art Brut w piwnicy galerii René Drouin w Paryżu.

1946 – Jean Dubuffet rozpoczął prace nad drukiem pierwszego zeszytu kolekcji p.t. Les Barbus Müller. Zostanie on wydany dopiero w 1979 r. przez Muzeum Barbier-Mueller

1945 – Jean Dubuffet rozpoczął zbieranie kolekcji, wspierany przez takich ludzi jak: Jean Paulhan, Raymond Queneau, Charles Albert Cingria, Rene Auberjonois. Dzięki Paulowi Budry, Dubuffet rozpoczął podróż po Szwajcarii zwiedzając szpitale psychiatryczne.

1943 – dr Ferdière organizuje w Montpellier wystawę dzieł szalonych

  • 1943 | 28 września w Otwocku urodził się twórca z Miszewa Murowanego Tadeusz Głowala
  • 1943 | 23 marca w miejscowości Kolonia Literniki Stare-Platerów (woj. bialskopodlaskie) urodził się Adam Dembiński jeden z najciekawszych twórców Art Brut z płockiego Mazowsza. Od 1963 roku mieszkał w Domu Pomocy Społecznej w Brwilnie k. Płocka

1939 – Asger Jorn koncentruje się na „dzieła wariatów” pracując w szpitalu psychiatrycznym w Roskilde w Danii. Dr Ferdière nie udaje się zrealizować pomysłu utworzenia muzeum z dziełami psychicznie chorych poza szpitalem.

1936 – międzynarodowa wystawa surrealizmu w Londynie i prezentacja prac „chorym psychicznie”

1935 – wystawy prac „chorych psychicznie” w Nowym Jorku pt. On Works of Art of the Insane

1933 – odbywa się ostatnia wystawa kolekcji Prinzhorna przed przejęciem władzy przez Hitlera. Andre Breton publikuje Przedświt.

1932 – Jacques Lacan publikuje swoją pracę O psychozie paranoidalnej w odniesieniu do osobowości – studium młodego psychotyka

  • 1932 – kilka „obrazków” Nikifora włączono do zbiorowej ekspozycji malarzy lwowskich i przedstawicieli École de Paris, przygotowanej przez lwowskie Ukraińskie Muzeum Narodowe

1931 – André Breton odkrywa Palais Idéal / Pałac Doskonały listonosza Chevala.

1930 – Joseph Crépin uczy się spirytyzmu. Dali wyjaśnia swoją metodę „paranoiczno- krytyczną”, eksperyment polegający wyłanianiu z obrazu danego obiektu, innego obrazu. Ta metoda przypomina praktyki „autozłudzeń” Maxa Ernsta. Andre Breton publikuje Psychiatrię wobec surrealizmu.

1929 – Galeria Max Bine w Paryżu prezentuje prace z Kolekcji Prinzhorna i Bethlem Royal Hospital w Londynie. Kolekcji Prinzhorna prezentowana jest również na licznych wystawach w Szwajcarii i w Niemczech.

1928 – dr Eugene Osty pisze artykuł o Lesage’u w Przeglądzie metapsychicznym.

1928 – Adolf Wölfli rozpoczyna swój trzeci cykl graficzno-literacko-muzyczny zatytułowany Marsz żałobny.

1926 – Galeria Vavin Raspail organizuje wystawy ze zbiorów dra Marie. Augustin Lesage wystawia w Salonie Sztuk Pięknych i w Salonie Jesiennym w Paryżu.

1925 – W trzecim numerze Surrealistycznej Rewolucji Antonin Artaud „karci” psychiatrów, którzy dają sobie prawo do „mierzenia” umysłu. Chorzy psychicznie jawią mu się jako ofiary dominującej ideologii. Artaud twierdził, że psychiatrzy zrobią wszystko, aby uzasadnić swoje koncepcje i wszelkie działania z nimi związane.

Dr Ladame zostaje powołany na dyrektora Zakładu dla Psychicznie Chorych Bel-Air w Genewie. Jego koncepcja psychiatryczna zakłada tzw. moralną psychiatrię. Ladame, uznając niektóre wytwory swoich pacjentów, jak dzieła sztuki same w sobie, tworzy zaczątki kolekcji.

1924 – Publikacja pierwszego Manifestu Surrealistycznego, który nawiązuje do tzw. „sztuki szalonych” i idei automatyzmu. Jean Vinchon publikuje Sztukę i szaleństwo stawiając w centrum swych teoretycznych rozważań automatyzm jako podstawowy element ekspresji graficznej osób chorych psychicznie.

1923 – Jean Dubuffet, żołnierz wojskowej służby meteorologicznej na Wieży Eiffla, odkrywa prace Clementine R. – „wariatki”, która rysuje kształty chmur i poddaje je własnej interpretacji.

W Liège powstaje Międzynarodowa Federacja Spirytualistów.

1922 – w Berlinie ukazuje się książki dr Prinzhorn Bildnerei der Geisteskranken / Ekspresja szaleństwa, która ma ogromny wpływ na ówczesne środowisko literackie i artystyczne. We Francji czyta ją Max Ernst, Paul Klee cytuje na swoich wykładach w Bauhausie. W tym samym czasie Augustin Lesage jest pokazywany w ratuszu w Douai.

1921 – dr Walter Morgenthaler, naczelny lekarz i dyrektor kliniki w Waldau, publikuje monografię o Wölflim pt. Ein Künstler als Geisteskranker / Chory psychicznie jako artysta. We Frankfurcie w galerii Zingler odbywa się wystawa Rysunki szalonych z kolekcji doktora Prinzhorna. W Hanowerze, kolekcjoner sztuki i „galernik” Herbert von Garvens zawiesza w swej galerii rysunki szalony. Freud spotyka się z Bretonem. Nadzieja, że ojciec psychoanalizy pochyli się nad „sztuką szalony” okazują się płonna. Freud wskazuje całkowity brak zainteresowania.

1920 – w Paryżu zostaje założony Instytut Metafizyczny, który ma się zajmować racjonalną analizą zjawisk paranormalnych

1919 – André Breton i Philippe Soupault biorą udział w eksperymencie z pismem automatycznym. Na wystawie Nowe trendy sztuki niemieckiej w Kunstverein w Kolonii, dadaiści z Baargeld i Max Ernst pokazują, obok prac „chorych psychicznie” i twórców samorodnych, własne dzieła.

1917 – Andre Breton praktykując w Centrum Neurologicznym la Pitie, marzy o karierze lekarza w zakładzie dla umysłowo chorych. W tym samym roku Hans Prinzhorn podejmuje się przeprowadzenia badań naukowych i rozbudowy kolekcji prac osób chorych psychicznie w klinice psychiatrycznej Uniwersytetu w Heidelbergu.

1916 – studiujący medycynę Andre Breton, na własną prośbę, odbywa praktykę w neuropsychiatrycznych centrum Saint-Dizier. Spędza tam pięć miesięcy.

1914 – włoski malarz, futurysta Umberto Boccioni manifestuje swoje zainteresowanie okultyzmem i zjawisk parapsychologicznymi

1912 – to rok obfity w wydarzenia:

– Adolf Wölfli kończy pierwszy cykl graficzno-literacko-rytmicznego dzieła zatytułowanego Od kołyski aż po grób, i rozpoczyna drugi – Książkę do geografii;

– Paul Klee zapowiada potrzebę uznania bogactwa dzieł szalony, ale również dzieci i sztuki prymitywnej;

– dr Henri Marcel Fay, w Refleksjach nad sztuką i obłąkanymi, analizuje podobieństwa między niektórymi fowistami, ekspresjonistami, kubistami i wytworami osób chorych psychicznie. Uwagi te, które uznają wartość jednych i drugich, zostaną wykorzystane kilka lat później do potwierdzenia nazistowskich teorii dotyczących tzw. „sztuki zdegenerowanej”;

1911 – Eugen Bleuler wprowadza termin „schizofrenia”, który ma zastąpić termin „otępienie” (dementia praecox)

1911 – Augustin Lesage słyszy głosy, które każą mu tworzyć

1910 – Max Ernst na kursach z psychiatrii, zafascynowany odkryciem prac chorych, decyduje się opublikować książkę na temat twórczości plastycznej chorych psychicznie. Rezygnuje jednak z pomysłu, kiedy orientuje się, że dr Hanz Prinzhorn go w tym ubiegł. W tym samym roku Lucien Levy-Bruhl pisze Funkcje psychiczne u ludów prymitywnych – dzieło kluczowe w dyskusji na temat powiązania sztuki prymitywnej ze „sztuką szalonych”.

1907 – Marcel Reja publikuje Sztukę u szalonych: rysunek, proza i poezja – koncentrując się na wartości artystycznej opisanych dzieł. W tym samym roku Pablo Picasso namalował Panny z Avignonu.

1905 – Auguste Marie, były uczeń Charcota, lekarz naczelny zakładu dla obłąkanych w Villejuif, otwiera muzeum prezentujące prace pacjentów. Lokal otwarty został dla publiczności pod nazwą Muzeum szaleństwa. W tym samym roku dr Rogues de Fursac opublikował książkę Teksty i rysunki w chorobach psychicznych.

1901 – w Sztuce chorych: rysunki szalonych Marcel Reja podejmuje próbę porównania rysunków dzieci i tzw. „dzikich”.

1900 – pierwsza wystawa dzieł chorych psychicznie w Bethlem Royal Hospital w Londynie

WIEK XIX

1895 – publikacja Studiów nad histerią przez Zygmunda Freuda i Józefa Breuera

1894 – ojczulek Adolphe Julien Fouré zaczął rzeźbić w skale w Rothéneuf

1889 – I Światowy Kongres Spirytualistów w Paryżu. W tym samym roku Pierre Janet zaproponował swoją definicje podświadomości i opublikował Automatyzm psychologiczny

1882 – dr Cesario Lombroso, kryminolog i psychiatra, publikuje Geniusz i Szaleństwo, gdzie analizuje powiązania między szalonymi, świętymi a geniuszami

1879 – listonosz Cheval przystępuje do budowy Palais Idéal (Pałacu Doskonałego)

1877 – powstaje pierwszy obraz Celnika Rousseau

1876 – dr Max Simon wykorzystuje prace pacjentów jako kliniczną dokumentację

1875 – Jean Martin Charcot, który interesuje się twórczością plastyczną psychicznie i nerwowo chorych, tworzy „kronikę fotograficzną pacjentów” w szpitalu Salpêtrière (Francja). Co więcej, odrzuca hipotezę, że histeria jest chorobą dotykającą wyłącznie kobiety.

1857 – Allan Kardec publikuje Księgę Duchów. Pod swym prawdziwym nazwiskiem Leon Hippolit Denizart Rivail poświęca się spirytualizmowi zakładając czasopismo „Spirite”.

1853 – Victor Hugo na politycznym wygnaniu w Jersey tworzy swoje mediumiczne rysunki

1847 – w stanie Nowy Jork odbywa się pierwsze spotkanie spirytystyczne

1812 – dr Benjamin Rush opisuje prace „chorych psychicznie” odkrywając, że ich talenty ujawniły się dopiero w czasie choroby. Jego wyniki zostały opublikowane w przeglądzie medycznym Medical Inquiries and Observations Upon the Diseases of the mind

1802 – Maine de Biran używa terminu „automatyzm” aby opisać zjawisko procesów psychicznych zachodzących w podświadomości

opr. na podstawie:
L’Art outsider. Art brut creation hors normes au XXe siecle, Colin Rhodes (Paris 2001)
Les Chemins de l’art brut (4), Musee d’art moderne Lille Metropole (Villeneuve d’Ascq 2005)
Art brut. L’instinct createur, Laurent Danchin (Gallimard 2006)
oraz:
http://www.abcd-artbrut.net/
http://www.artbrut.ch/
http://www.artetmarges.be/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Art_Brut