Przez 24 lata malował, grawerował i tworzył mozaiki, pokrywając nimi podłogi, ściany i każdy zakamarek wnętrza domu, a także podwórze i otaczający je mur. „Pewnego dnia obudzę się i odkryję, że również mnie pokryłeś mozaiką” – powiedziała do Raymonda Adrienne, jego żona.
Raymond Isidore urodził się w dniu Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, 8 września 1900 roku w Chartres. Był siódmym z ośmiorga rodzeństwa. Kiedy miał 2 lata, rodzicie zauważyli, że jest niewidomy. W wieku 10 lat stracił ojca, ale odzyskał wzrok. Po raz pierwszy zobaczył kolory, patrząc witraże katedry Notre Dame w Chartres.
Z tego powodu zapewne do końca życia był bardzo wierzącym człowiekiem. Po ukończeniu szkoły Raymond, w wieku 13 lat, rozpoczął pracę jako odlewnik, a następnie odbywał służbę wojskową w latach 1920–1922 w Niemczech, na okupowanej części Nadrenii. W 1924 roku poślubił Adrienne – starszą o 11 lat wdowę z trójką dzieci. Była mu wdzięczna za to do końca życia. Choć nie mieli zbyt wiele, kupili ziemię, na której Raymond zamierzał postawić dom. W każdą niedzielę wspinał się z dolnego miasta na wzgórze ze swoimi dwoma najstarszymi pasierbami, ciągnąc wózek załadowany cegłami i cementem. Dla człowieka, który wcześnie stracił rodziców, budowa kuchni z jadalnią, małego, ciasnego salonu i sypialni, to było tworzenie podstawowego szczęścia.
Kupiliśmy małą działkę za cmentarzem Saint-Chéron i zbudowaliśmy trzy małe pomieszczenia na początek, które robiliśmy miesiąc po miesiącu za własne pieniądze. Ja zajmowałam się szyciem dla sklepu, żeby pomóc nam kupić cegły i cement. Nigdy nie dawałam mu żadnych rad – wspominała.
Raymond imał się różnych zajęć. Najpierw był stróżem na wysypisku śmieci, a później zajmował się utrzymaniem dróg i ścieżek w Chartres. W 1935 roku miasto zatrudniło go do wytyczenia rabat w Clos Saint-Jean, a potem do utrzymania cmentarza, gdzie przepracował do emerytury. Większość pierwszych zajęć wiązała się z przemierzaniem ścieżek i dróg.
Podczas spacerów zaczął zbierać błyszczące kawałki szkła i rozbitej porcelany, które odkładał w kącie swojego ogrodu, nie wiedząc jeszcze, co z nimi zrobić. W 1938 roku oznajmił, że ma pomysł na udekorowanie domu:- Zacząłem od wnętrza, od pierwszego pokoju, w którym się jadło, potem od buduaru-ogrodu zimowego, potem od sypialni; zacząłem od tworzenia kwiatów przypominających gwiazdeczki.
W czasie drugiej wojny światowej malował, grawerował i tworzył mozaiki, pokrywając nimi podłogi, ściany i każdy zakamarek wnętrza domu. Prace kontynuował po wojnie, aż do 1962 roku, rok przed przejściem na emeryturę i dwa lata przed śmiercią. Ktoś żartem woła na niego „Pique-assiette”. Dosłownie to „potłuczony talerz” ale używa się go w znaczeniu potocznym, przede wszystkim do stygmatyzacji tych, których uważa się za pasożytów (z fr. pot. – żul, żebrak lub ten, który korzysta z posiłku „na krzywy ryj”). Raymond akceptuje przydomek w nieco zmienionej formie PICASSIETTE, która przywołuje na myśl nazwisko słynnego twórcy „potłuczonych” obrazów i rzeźb. Pomysł podchwytują dziennikarze, który zaczynają odwiedzać niezwykłego twórcę z Chartres.
Nieustanny brak pieniędzy zmusił Isidore’a do odzyskiwania kawałków marmuru, aby wyłożyć podłogę domu, i to wtedy zaczął bawić się tym pomysłem. Kamieniołomy i wysypiska śmieci pełne były książek, czasopism wszelkiego rodzaju a także zegarów, krzemieni, potłuczonych talerzy i porcelany. Niepełne formy podsunęły na myśl technikę, polegającą na łączeniu i składaniu, uruchomiły eksplozję twórczą.
Na ścianach pojawiają się wieże i katedry, szczególnie często ta z Chartres, w delikatnym reliefie, zdobione mozaiką. Są też krajobrazy inspirowane widokówkami. Drzwi otwierają się na Mont-Saint-Michel. Sufit Isidore pokrywa różami i glicyniami… Powoli twórczość rozrasta się, wnika w meble, maszynę do szycia, kuchnię. Pojawiają się sceny biblijne i wiejskie. – To moje osobiste wyznanie wiary. Tworzę w tę sposób kaplicę dla siebie, bo jestem dumny z mojej wiary – deklaruje.
W latach 1945-1951 powstają dekoracje dziedzińca wejściowego i fasady domu. Pomiędzy 1953 a 1956 buduje kaplicę i letnie mieszkanie, które zaczął budować ze względu na coraz częstsze wizyty ludzi. Był z tego powodu szczęśliwy i dumny. Brakowało miejsca, więc kupił sąsiednią działkę. Do 1957 dekoruje „czarny dziedziniec”. W 1958 powstaje ganek i muru otaczającego ogród, który dekoruje do 1962 roku, budując jednocześnie grobowiec „Ducha”. Twórczy ogień Raymonda płonie nieprzerwanie 24 lata i pochłonia 15 ton rozbitych talerzy, filiżanek i imbryków.
Zrobiono ze mnie sprzątacza cmentarza, jak kogoś odrzuconego wśród zmarłych, a ja udowodniłem, że jestem zdolny do czegoś więcej… – mówił.
6 września 1964 roku, dwa dni przed swoim 64 urodzinami, zostaje znaleziony nieprzytomny przy drodze, 15 kilometrów od domu. Odchodzi we śnie, w swoim łóżku, otoczony opieką żony i dwóch pasierbów. Został pochowany na cmentarzu w Saint Chéron obok swojej matki, z pięknym widokiem na katedrę Notre Dame w Chartres.
17 lat później roku miasto Chartres zakupiło Dom Picassiette. W 1983 roku dom został wpisany na listę zabytków. W 2017 roku miejsce otrzymało od francuskiego Ministerstwa Kultury znak architektoniczny „Dziedzictwo XX wieku”. W 2023 roku biuro turystyczne C’Chartres Tourisme przejęło zarządzanie Domem Picassiette. Mnie udało się go odwiedzić w październiku 2024, 60 lat po śmierci Isidore’a.
tekst i foto: rł
Tekst powstał w ramach realizacji projektu „Art Brut Po Polsku – analiza pozakulturowych praktyk twórczych polskich twórców samorodnych w kontekście doświadczeń europejskich”, który został objęty wsparciem bezzwrotnym w formie stypendium z planu rozwojowego w ramach Inwestycji A2.5.1: Program wspierania działalności podmiotów sektora kultury i przemysłów kreatywnych, czyli tzw. KPO dla kultury.
Źródła, inspiracje:
Aux frontières de l’art brut. Un parcours dans l’art des marges, Laurent Danchin, lelivredart 2013
Les bâtisseurs de l’imaginaire, Claude Prevost, Clovis Prevost, Klincksieck 2016
Le Gazouillis des éléphants, Bruno Montpied, Sandre 2018
przydatne linki:
https://fr.wikipedia.org/wiki/Maison_Picassiette
https://www.chartres.fr/patrimoine-historique/maison-picassiette-raymond-isidore
https://www.maison-picassiette-chartres.com/